Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Qatar

Qatar

Het WK voetbal, migranten, en mensenrechten(schendingen)

19 oktober 2022

Op 20 november 2022 gaat in Qatar het Wereldkampioenschap voetbal van start. En daar zijn behoorlijk wat kanttekeningen bij te plaatsen. Bijvoorbeeld over de arbeidsomstandigheden en mensenrechten van migranten die de stadions en infrastructuur van het WK bouwen. Apache spreekt onverholen over het WK van de schaamte. Amnesty International dringt bij de Fifa aan om uitgebuite arbeiders te vergoeden, en dankzij internationale druk van tal van ngo’s heeft de overheid van Qatar belangrijke veranderingen doorgevoerd voor de arbeidsmigranten. Maar wat als het WK voorbij is, en de schijnwerpers van de wereld niet langer op de kleine oliestaat gericht staan?

Luxueuze losbandigheid

Nieuwe steden en de meest moderne en extravagante stadions werden vanuit het niets opgetrokken in het woestijnzand. Het is een uiting van luxueuze losbandigheid. Al dat werk wordt geleverd door arbeidsmigranten die in helse temperaturen uitgebuit worden tot ze erbij neervallen. Letterlijk. In de tien jaar na de toekenning van het WK aan Qatar stierven er minstens 6.500 arbeiders, schrijft Apache. En dat cijfer zou nog een onderschatting zijn.

Het Iconic Stadium waar de finale zal worden gespeeld, is nog in aanbouw. © Rachida El Azzouzi (Mediapart)

Bezoedeld toernooi

Naast de 6.500 dodelijke slachtoffers uit vorige artikel, spreken mensenrechtenorganisaties over honderdduizenden andere slachtoffers. De mensenrechtenorganisaties willen dat deze slachtoffers gecompenseerd worden voor hun leed, en vragen de Fifa om een fonds op te richten met 440 miljoen dollar, het equivalent van de prijzenpot van het WK. Op DeWereldMorgen zegt Amnesty International dat uit een enquête bij 17.000 mensen, verspreid over vijftien landen, blijkt dat 73 procent zo’n fonds steunt. Het toernooi is bezoedeld, maar dat betekent niet dat onbetaalde lonen, bijvoorbeeld, hoegenaamd niet meer uitbetaald moeten worden.

Arbeiders op een bouwwerf in het centrum van Doha (augustus 2022). © Rachida El Azzouzi (Mediapart)

“Zelfs in de dood is de ongelijkheid zo groot als een berg van de Himalaya”

Dat zegt de Nepalese vakbondsleider Smriti Lama aan MO*. Ze bedoelt daarmee dat als een voetballer tijdens het WK zou omkomen, de media-aandacht gigantisch zou zijn. Maar wie heeft het al gehad over de 237 Nepalezen die in 2021 gestorven zijn in Qatar? Nochtans zegt Lama dat er verbeteringen zijn in de arbeidsomstandigheden van de migranten omdat de media er de afgelopen jaren veelvuldig over bericht hebben. Dat was slechte publiciteit voor Qatar, dus het poetste zijn blazoen een beetje op. Maar hoe lang zal dat duren? Wat zal er gebeuren als het WK voorbij is?

Smriti Lama © Guy Puttemans/WSM

Omslagfoto: Doha, Qatar. De zakenwijk West Bay. © Rachida El Azzouzi (Mediapart)

Vragen en discussiepunten

Apache: Het WK van de schaamte

Dit lange artikel is een goed voorbeeld van onderzoeksjournalistiek. Waarom? En waarom is dat belangrijk?

Rachida El Azzouzi heeft verschillende rapporten en artikels gelezen, maar is bovendien ter plekke in Qatar met getuigenissen gaan praten. Op deze manier heeft ze een onthutsend beeld kunnen schetsen over de arbeids- en levensomstandigheden van de migranten in Qatar. Dat is belangrijk omdat Qatar zich aan de wereld wil tonen als een gastvrij land dat respect heeft voor arbeiders. De Qatarese officiële communicatie wil doen geloven dat er geen vuiltje aan de lucht is. Een dergelijk diepgravend onderzoek doorprikt die communicatie, en zou mensen tot nadenken moeten aanzetten over op welke manier en tot welke prijs organisaties als de Fifa bereid zijn om samen te werken met landen als Qatar om sporttoernooien te organiseren waarbij respect voor mensen en mensenrechten, maar ook fairplay, centraal staan. Het toont aan dat de macht van het geld vele malen groter is dan die van de sportiviteit. Met alle vreselijke gevolgen van dien.

Getuige Mohamed zegt dat dit WK het smerigste en het bloedigste uit de geschiedenis is. Welk voorbeeld geeft hij daarvoor?

“Als een van ons sterft op een bouwwerf, doet Qatar geen onderzoek. Het vraagt geen autopsie aan, en onderzoekt niet waarom een jonge en gezonde man plotseling sterft. Op overlijdensakten staat nooit dat een arbeidsongeval de doodsoorzaak is. Altijd gaat het zogenaamd om een natuurlijke dood, of krijgt de overledene de schuld, omdat hij een slechte gezondheid, of hart- of ademhalingsproblemen zou hebben gehad. Zijn familie mag niet de kans krijgen op gerechtigheid en op een schadevergoeding van de werkgever of de staat.”

De arbeiders in Qatar worden gehuisvest in zogenoemde labor camps. Wat zijn dat?

Het zijn smerige en overvolle werkkampen in vervuilde industriegebieden, sommige zonder stromend water en elektriciteit. De kampen staan onder streng toezicht. Ze zijn omgeven door hoge muren, hekken, bewakers, camera’s en afluisterapparatuur. Dergelijke gebouwen hebben maar een doel: segregatie. Het systeem is schatpichtig aan Amerikaanse segregationistische praktijken van eind jaren 30 in de Golfregio, toen oliemaatschappij Aramco het volgens onderzoeker Tristan Bruslé in Saudi-Arabië begon te implementeren. Arbeidersklassen, die alleen van tel zijn om hun werkkracht, worden geïsoleerd, uitgesloten en gecontroleerd, zonder dat hen een uitweg wordt geboden.

Een van de problemen in Qatar is de kafala, dat volgens de overheid is afgeschaft. Wat is de kafala? En waarom blijft het probleem bestaan?

Kafala is een restant uit vroegere tijden, en verwijst in het islamitisch recht naar een voogdij over niet-verwanten. Op het Arabisch schiereiland evolueerde dat naar een angstaanjagend fenomeen waarin de werknemer eigendom is van de werkgever (de kafil of ‘sponsor’, ‘peetvader’). Qatar kondigde in 2020 aan dat het dit sponsormechanisme had afgeschaft, tot vreugde van de FIFA en de IAO (dat in 2017 afzag van een klacht over dwangarbeid in ruil voor de opening van een kantoor in Doha).
Maar in werkelijkheid wordt de wet met de voeten getreden omdat ze niet gepaard gaat met een afradingsbeleid met sancties en controles. De diep in de mentaliteit gewortelde kafala is nog steeds in gebruik. Werkgevers blijven werknemers aan de ketting leggen door NOC’s te eisen of paspoorten in beslag te nemen.

DeWereldMorgen: Enquête: “Fifa moet uitgebuite arbeiders in Qatar vergoeden”

Wat doet Amnesty International Vlaanderen naar aanleiding van de enquête?

“Wij zetten de Belgische Voetbalbond (KBVB) aan om zich te blijven uitspreken over mensenrechtenkwesties gelinkt aan het WK 2022. En die vraag wordt gesteund door een ruime meerderheid van de Belgen. We roepen de Belgische Voetbalbond ook op om Fifa proactief en ondubbelzinnig te laten weten dat de KBVB compensatie wil zien voor arbeidsmigranten die uitgebuit werden in de voorbereiding op het WK”, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

Wat vraagt Amnesty International aan de Fifa en Qatar?

Amnesty International roept de FIFA en Qatar op een compensatieregeling op te zetten met volledige participatie van werknemers, vakbonden, de Internationale Arbeidsorganisatie en het maatschappelijk middenveld. De regeling moet niet alleen een reeks compensatiekosten dekken, waaronder de terugbetaling van onbetaalde lonen, buitensporige wervingskosten en de vergoeding van letsel en sterfgevallen, zegt Amnesty. Ze moet ook initiatieven ondersteunen om de rechten van werknemers in de toekomst te beschermen.

MO*: Wat na het WK in Qatar? ‘Zodra de media-aandacht verslapt, kan alles weer verergeren’

De Nepalese vakbondsleider Smriti Lama is de media dankbaar dat ze de problemen in Qatar uitgebreid aankaarten. Ze vindt dat ook de voetballers hun bekendheid moeten aanwenden om arbeidsrechten wereldwijd publiek te verdedigen als ze in Qatar gaan spelen. Wat denken jullie daarvan? Hebben voetballers een verantwoordelijkheid ten opzichte van de arbeiders in Qatar?

Er is al heel wat verbeterd in Qatar, maar niet voor iedereen. Hoezo?

“In Qatar zijn meer dan 2 miljoen arbeidsmigranten aan het werk. ‘Vooral voor arbeiders in de bouwsector gaat het beter. Maar in andere sectoren, zoals het huishoudpersoneel dat een bijzonder kwetsbare groep is, is er weinig veranderd. De mentaliteit van werkgevers verander je niet zomaar. Een deel van hen beschouwt hun personeel nog steeds als derderangsburgers of zelfs slaven.”

Waar vreest Smriti Lama voor eens het WK voorbij is?

“Qatarese leiders kunnen alles weer veranderen. Dit zijn geen internationaal bindende afspraken, maar nationale wetten die makkelijk weer kunnen worden afgeschaft zodra de media-aandacht verslapt. Was de IAO Conventie 155 over de veiligheid en gezondheid op het werk goedgekeurd door Qatar, dan zouden we meer houvast hebben gehad. Maar dat is nu niet het geval.”

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Iraanse vrouwen rechten hun rug

Antwerpen schrapt projectsubsidies jonge kunstenaars