Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » PFOS is grote bedreiging voor volksgezondheid

PFOS is grote bedreiging voor volksgezondheid

Maar is Oosterweel economisch belangrijker?

19 januari 2022

*** (De verklaring voor de sterretjes vind je hier.)

Dat er PFOS in grond en water van Zwijndrecht zit door toedoen van het Amerikaanse bedrijf 3M is al jaren (binnenskamers) geweten, maar werd niet gecommuniceerd. Het is pas nadat een Antwerpse milieuactivist alarmerende berichten de wereld instuurde, en daarmee de ernst van de zaak benadrukte, dat er een parlementaire onderzoekscommissie werd geïnstalleerd om uit te klaren wie er (politiek) verantwoordelijk is voor het niet-communiceren van de schadelijkheid van PFOS voor de volksgezondheid. Daarin spelen de werken aan de Oosterweelverbinding een belangrijke rol.

Omdat wij graag weten wat jullie denken over de themadossiers, zodat we waar nodig kunnen aanpassen en verbeteren, vragen we jullie om dit beoordelingsformulier in te vullen. Alvast hartelijk dank!

Perfluoroctaansulfonzuur

Zo heet PFOS voluit. Het maakt deel uit van een grote groep chemische stoffen die niet afbreekbaar zijn, de zogenaamde ‘forever chemicals’. Driekwart van de mensen die deelnamen aan een onderzoek in opdracht van de Vlaamse overheid heeft meer PFOS in het lichaam dan de aangegeven hoeveelheid volgens de HBM (Human Biomonitoring) I-waarde. Volgens Jacob de Boer, hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam op EOS, hoeft dat niet per se een probleem te zijn. Zolang de blootstelling aan PFOS niet te lang duurt. Maar hij vindt het wel erg kwalijk dat zulke chemicaliën niet eerst grondig getest worden. Want ze zijn wel degelijk heel schadelijk.

Zo ziet PFOS eruit (foto: Public Domain)

Fact check

De Vice President of Environmental Strategies van 3M, het bedrijf dat in Zwijndrecht voor zware PFOS-vervuiling heeft gezorgd, beweert dat er geen negatieve effecten zijn door hoge concentraties van de stof in het lichaam. Luc Nagels fronst daarbij zijn wenkbrauwen op Doorbraak, en checkt de facts. En die ogen niet zo fraai voor 3M.

Milieuactivist, kat en bel

Hoe PFOS in België in het nieuws is gekomen, heeft alles te maken met de werken aan de Oosterweelverbinding. De tunnel die gegraven moet worden, komt op de Antwerpse linkeroever bovengronds, vlakbij de fabriek van 3M. De communicatiespecialist en milieuactivist Thomas Goorden werd getipt over de tonnen PFOS in de grond daar en bond de kat de bel aan. Keltoum Belorf sprak met hem op DeWereldMorgen.

(Foto Thomas Goorden (CC BY-NC 2.0) This is not a nickname)

Vervuilde, ingepakte grond CC DeWereldMorgen

Politieke verantwoordelijkheid

Het Vlaams Parlement richtte op 16 juni een onderzoekscommissie op om na te gaan hoe het precies zit met de aanpak van de vervuiling, nu en in de toekomst, wie er verantwoordelijk is, en wat de gevolgen zijn voor de volksgezondheid. Afgelopen week kwamen daar enkele politieke zwaargewichten antwoorden geven op vragen. Maar volgens Tom Cochez op Apache, verschuilden N-VA-voorzitter en Antwerps burgemeester Bart De Wever, voormalig minister van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V), en voormalig minister van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) zich achter mediagenieke bliksemafleiders en gratuite dooddoeners. Dat ze in 2017 met een andere bril naar de toestand keken, dan door de bril van vandaag. Cochez zegt dat alle argumenten van de politici om zich uit de wind te zetten met feiten werlegbaar zijn, en er dus geen twijfel bestaat over wie politiek verantwoordelijk was. De enige vraag die onbeantwoord blijft, vind je aan het einde van dit artikel.

Vervuilde grond aan Oosterweelwerf © Tom Cochez – Apache

Geen politieke verantwoordelijkheid

Volgens Wouter Verschelden op Business AM zal de onderzoekscommissie op een sisser aflopen. Want de toenmalige bevoegde politici hebben zich in die commissie, met de steun van de meerderheidspartijen, uit de wind kunnen zetten. Er zullen dus geen politieke koppen rollen.

Noot: na het stuk over de PFOS-onderzoekscommissie gaat dit artikel verder over andere onderwerpen. Die horen niet bij dit themadossier.

Oosterweelwerf © Apache

Volksgezondheid versus economie

In haar column op MO* hekelt Tine Hens de hypocrisie van alle politici als ze het over de volksgezondheid en PFOS hebben. Volgens Hens is niet de gezondheid prioritair, maar de economie. Anders zouden we vervuiling niet wegwuiven als de prijs die nu eenmaal betaald moet worden voor een bepaalde vorm van levensstandaard, maar beschouwden we iedere vorm van vernietiging en ziekmakende vervuiling als een aanslag op het leven.

Vragen en discussiepunten

EOS: ‘Ook vandaag produceren we nog stoffen waar we later spijt zullen van krijgen ’

Wat is PFOS, en waarom behoort het tot de ‘forever chemicals’?

Perfluoroctaansulfonzuur is een chemische verbinding die behoort tot de grotere groep van de PFAS of poly- en perfluoralkylstoffen. Het gaat om ruim zesduizend vet- en waterafstotende stoffen die bestaan uit een combinatie van fluor en koolstofketens. Ze worden onder meer gebruikt in brandblusmiddelen, verpakkingen, pannen met teflon anti-aanbaklaag en waterafstotende kledij en sprays. Doordat ze moeilijk afbreken, blijven ze erg lang in het milieu aanwezig, en ze worden daarom ook wel ‘forever chemicals’ genoemd.

Wat is de verlkaring van Jacob de Boer, hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, voor het zo laat detecteren dat PFOS niet zo onschuldig is als aanvankelijk gedacht?

‘Bij geneesmiddelen is het de gewoonte dat nieuwe stoffen eerst uitvoerig op veiligheid worden getest. Bij bulkchemicaliën is dat pas sinds een vijftiental jaar het geval, toen in Europa de REACH-regelgeving is ingevoerd.’
‘Bij de totstandkoming heeft de industrie dat systeem echter ontzettend uitgekleed. Nieuwe stoffen moeten nu standaard worden getest op mutageniteit (het vermogen om DNA te beschadigen, red.), carcinogeniteit (het verband met kanker, red.), en effecten op het immuunsysteem en de voortplanting. Maar: dat geldt alleen wanneer de productie een bepaald volume overschrijdt, en dan is het vaak al te laat. Bij kleinere productievolumes zijn de eisen veel minder streng. Toxicologen pleiten ervoor om alle chemicaliën eerst uitvoerig te testen en dan pas toe te laten. Dat lijkt logisch, maar toch gebeurt het niet.’

Doorbraak: PFOS volgens 3M onschuldig voor de mens

In 2004 oordeelde het gerecht in de VS dat de firma DuPont (die PFOS en PFOA produceerde) 70 miljoen dollar moest betalen aan het stadje Parkersburg om onderzoek te doen naar de schadelijkheid van PFOA. Wat bleek uit dat onderoek?

De concentratie van PFOA in hun bloed lag zo’n 500% hoger dan die van de gemiddelde Amerikaan. Tegen 2012 kwam het wetenschappelijk rapport: PFOA veroorzaakt lever- en testikelkankers, hypertensie, inflammatie van de darmen, en hoge cholesterolwaarden.

Wat is de basis waarop dr. Rebecca Teeters van 3M stoelt om te zeggen dat PFOS niet schadelijk is voor de mens?

Wetenschappelijke onderzoeken en testen worden op dieren en kleinere organismen gedaan, niet op de mens.

DeWereldMorgen: Tonnen toxische PFOS als bom onder Oosterweeltunnel

Wat was de eerste grote ontdekking van Thomas Goorden, nadat hij getipt was door een vriendin, en benaderd door lokale activist Frank over de vervuiling van de grond van Zwijndrecht?

“Bij de bestudering van de bodem-attesten van het PFOS-bedrijf 3M zag ik tot mijn verbazing dat de cijfers van de grondwaterstudie op het 3M-terrein tot een miljoen keer boven de veilige normen zaten.”

Wat zijn de gevolgen voor het menselijke lichaam van PFOS? En wat moet daarom gebeuren, volgens Goorden?

“PFOS is een chemisch product dat niet kan afgebroken worden in de natuur maar ook niet door ons lichaam. Als we het binnenkrijgen, weet ons lichaam er geen blijf mee. Het blijft in het bloed, in de lever, de longen etc … en dan gaat het de boel beginnen verstoren. Dat is typisch voor heel veel toxische stoffen in ons lichaam.
PFOS werkt vooral op het immuunsysteem en het is ook een enorme hormoonverstoorder. Zo hebben ze in Italië onderzoek gedaan in de regio rond de PFOS-fabriek. Uit dat onderzoek bleek dat bij veel mannen uit de omgeving van de fabriek de testikels en penis verschrompelden en ook de spermakwaliteit ging achteruit. Men heeft ook ontdekt dat PFOS via de placenta kunnen overgedragen worden aan baby’s. Dit alles toont dat de normen voor PFOS eigenlijk veel strenger moeten zijn.”

De bouwheer van de Oosterweeltunnel is Lantis. Wat verwijt Goorden deze organisatie?

Veel. Onder andere dit: “Lantis wist al minstens sinds 2008 dat ze zouden graven in grond die enorm vervuild is. Maar ze hebben al die jaren geweigerd om de bodemanalyses vrij te geven. De commissie voor openbaarheid van bestuur heeft hen daar onlangs ongelijk in gegeven.
In 2017 heeft Lantis zelf haar ‘aanvaardbare’ grondnorm bepaald op 70 microgram PFOS per kilogram aarde terwijl de gebruikte risiconorm bijvoorbeeld 3 microgram/kg PFOS is in Nederland. Lantis kreeg toch een goedkeuring voor van OVAM.
Maar dus volgens zelf bepaalde normen stelt Lantis dus dat ze al de grond die minder dan 70 microgram/kg PFOS bevat, vrij mag gebruiken binnen haar eigen werkzone, dus overal waar ze werken op Linkeroever.”

En wat verwijt hij de provincie Antwerpen en OVAM?

“De provincie heeft eigenlijk een bovengrondse chemische stort vergund als beveiligingsberm. En dat is gewoon gepasseerd. Niemand heeft er zich blijkbaar vragen bij gesteld. Voor Lantis is het een goede oplossing om van die overschot vervuilde grond af te geraken en 3M werkt er natuurlijk aan mee omdat die vervuiling van hen komt.
OVAM is de overheidsinstantie die de provincie adviseert bij de toekenning van milieuvergunning. Volgens de gangbare procedure doen bedrijven een voorstel voor nieuwe soorten vervuiling die OVAM dan nagaat en al dan niet positief adviseert. Maar in principe gaan ze meestal in op de voorstellen van de bedrijven omdat ze zelf nauwelijks wetenschappelijk onderzoek bestellen.
Lantis heeft bijvoorbeeld zelf een flutstudie laten maken om die 70 microgram/kg PFOS als norm voor vervuilde grond erdoor te krijgen. OVAM heeft dat gewoon aangenomen. Dit is niet uitzonderlijk in Vlaanderen.”

Apache: Politiek cynisme ondergraaft PFAS-onderzoekscommissie

Waarom was de doortocht in de onderzoekscommissie van Bart De Wever, Joke Schauvliege en Ben Weyts zo belangrijk?

In 2017 kon Lantis, de bouwheer van het Oosterweelproject, niet meer om de PFOS-vervuiling heen. Deze drie politici zetelden in het politiek stuurcomité van Lantis op het moment dat een massa nieuwe data de ernst van de PFAS-vervuiling in de omgeving van chemiefabriek 3M duidelijk maakte.

Waarom vindt Tom Cochez dat Bart De Wever het politieke cynisme tot een hoogtepunt had geduwd?

Bart De Wever verklaarde zonder verpinken dat hij in het milieuschandaal in de eerste plaats een politieke opportuniteit zag om de Oosterweelverbinding in de markt te zetten als een groot saneringsproject. Nochtans was een sanering nooit aan de orde.
Over de gezondheidsrisico’s maakte de Antwerpse burgervader zich allerminst zorgen. Ook vandaag niet trouwens. Ongevraagd liet de burgemeester weten dat hij de ‘no regret maatregelen’ niet opvolgt en de eieren van de kippen in zijn tuin nog steeds gewoon eet. Voor de goede verstaander was zijn boodschap duidelijk: het voorzorgsprincipe en al die heisa over PFAS is voor niets nodig.

Cochez twijfelt of de commissie tot een hard onderzoeksrapport zal komen. Waarom? En waarom zou dat volgens hem wel moeten gebeuren?

Als het spel volgens de aloude particratische spelregels wordt beslecht, dan landt de commissie in verdeeldheid. Dan blijft alles beperkt tot wat aanbevelingen over betere communicatie en samenwerking tussen overheidsdiensten.
Nochtans is het zonneklaar dat de politieke wereld in dit dossier pakken boter op het hoofd heeft. Moeilijker te beantwoorden is de vraag of dat het gevolg is van complete onkunde en wanbeleid, dan wel voortspruit uit een bewust georkestreerde politieke aanpak om de werken aan de Oosterweelverbinding niet in het gedrang te brengen. Voor dat laatste zijn er op z’n zachtst gezegd ernstige aanwijzingen.

Er werd in 2017 beslist om niet te communiceren over de PFOS-vervuiling omdat, dixit Schauvliege en Weyts in de commissie, het nog niet geweten was hoe hoog het gezondheidsrisico was. Dat vindt Tom Cochez perfect te weerleggen. Hoe?

Het Amerikaanse milieuagentschap EPA legde al in 2016 veel strengere normen voor PFAS op tafel.
Dichter bij huis, in het Nederlandse Dordrecht, was in 2015 het schandaal rond de ‘PFAS fabriek’ Chemours (DuPont) losgebarsten.
In het voorjaar van 2017 – vier maanden voor het ‘cruciale politiek stuurcomité van Lantis – publiceerde het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Leefmilieu (RIVM) de verontrustende resultaten van bloedonderzoek bij omwonenden. Ook de uitstoot van PFAS via de lucht wordt in Nederland al sinds 2015 gemonitord.
Terwijl Nederland in rep en roer stond, had in Vlaanderen blijkbaar geen enkele politicus gehoord over de bij de noorderburen veel strengere PFAS-normen, over de verspreiding van de ‘forever chemicals’ via de lucht, over de verontrustende bloedonderzoeken in de omgeving van de fabriek in Dordrecht, en over het aan banden gelegde grondverzet.

Wat zou de enige vraag nog mogen zijn die volgens Tom Cochez gesteld moet worden omdat de rest al beantwoord is?

Mochten de problemen niet gezien worden omdat ze uitstel zouden kunnen betekenen voor Oosterweel, de ‘Werf van de eeuw’?

Business AM: Hele PFOS-saga lijkt op sisser uit te draaien: doortocht Schauvliege en Weyts bij Vlaamse onderzoekscommissie brengt geen ‘smoking gun’ waar oppositie naar zocht

In vorig artikel betwijfelde de auteur al of de onderzoekscommissie iets zou opleveren. Hij verwees naar de particratie. Hoe verwoordt Wouter Verschelden dat?

De meerderheid van N-VA, CD&V en Open Vld leek de rangen te sluiten, en rond de ministers te gaan staan. De oppositie, die vorige week nog luid schreeuwde “dat alles erop wijst dat het een doofpotoperatie is”, kon die beschuldiging niet hardmaken.

Waarom waren de verwachtingen rond de commissie volgens Verschelden zo hoog gespannen?

Met het oprichten van een heuse onderzoekscommissie in het Vlaams Parlement, de eerste in drie decennia, leek de meerderheid van N-VA, CD&V en Open Vld voor het eerst haar ijzeren greep op het halfrond wat te lossen.
Een zogenaamd ‘zwijgakkoord’, waarbij de leden van de meerderheidspartijen verplicht zijn eigen parlementaire initiatieven niet openlijk neer te leggen, houdt dat halfrond de facto wat verlamd. Bovendien is er een cultuur van een erg dominante regering, en minder assertieve parlementaire fracties in het Vlaams Parlement.

De onderzoekscommissie had gewag gemaakt van een doofpotoperatie, en zou dat aantonen. Dat gebeurde niet. Wat is daarvan het gevolg?

De passage van de verantwoordelijke politici lijkt niet meer dan een laatste stuiptrekking: zonder smoking guns, of compleet tegenstrijdige verklaringen van ex-beleidsmakers (die integendeel netjes op één lijn zaten), heeft de Onderzoekscommissie nu weinig andere opties dan de politici die betrokken waren, eigenlijk vrij te pleiten. Dat dit straks misschien met meerderheid tegen oppositie gebeurt, zal zeker CD&V en N-VA worst wezen: de beschuldiging van een “doofpotoperatie” is in de onderzoekscommissie nooit hardgemaakt.
Zo eindigt de PFOS-onderzoekscommissie, die zich als een triomf voor het halfrond aankondigde, toch een beetje op een sisser. Zeker voor Groen, die hoopte te scoren op een dossier dat in haar corebusiness ligt, is dat een teleurstelling.

MO*: Allemaal voor uw gezondheid

Is voor politici gezondheid prioritair? Zeg uw gedacht!

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Suiker

Stilte, rust en ontgroeien