Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Weg van de oorlogsretoriek

Weg van de oorlogsretoriek

Want nucleaire escalatie is niet onbestaand

17 mei 2023

De oorlog in Oekraïne was onvermijdelijk. De Russische president Poetin was immers een soeverein land binnengevallen, en dat heeft het recht zich te verdedigen. En wij, het Westen, als lid van de EU en/of de NAVO, hebben de plicht om Oekraïne te steunen door o.a. wapens te leveren. Althans, dat is de teneur die ons wordt ingelepeld. Waar we niet omheen kunnen, is dat we zonder troepen ter plaatse wel degelijk actief deelnemen aan de oorlog. De vraag is nu: hoe kunnen we deze oorlog zo snel mogelijk beëindigen? Want waar we evengoed niet omheen kunnen, is de vreselijke gruwel die in Oekraïne plaatsvindt, het onmetelijke leed, de duizenden doden en gewonden die dagelijks vallen. Aan beide zijden. Om nog te zwijgen over de nucleaire dreiging.

Analytisch en nieuwsgierig

Dit stuk op MO* is strikt genomen geen journalistieke tekst. Het is een lezing van de Nederlandse hoogleraar conflictstudies Jolle Demmers voor het Vlaams Parlement, naar aanleiding van de voorstelling van het jaarrapport van het Vlaams Vredesinstituut. Demmers legt daarin uit hoe het Westen betrokken is geraakt bij de Oekraïneoorlog. Ze legt ook uit dat die Oekraïneoorlog eigenlijk maar een deeltje van een groter geheel is. Maar ook dat we analytisch en nieuwsgierig naar die oorlog moeten kijken om er een einde aan te kunnen maken. Want de overgrote meerderheid van de soldaten die dagelijks vechten, gewond geraken, of sneuvelen, wil deze oorlog helemaal niet. Zij willen gewoon naar huis, en opnieuw een normaal leven leiden.

Alexandra Koch / Pixabay (CC0)

Zelenski op tour

Dat we nog niet van de oorlog of de oorlogsretoriek vanaf zijn, bewijst de Oekraïense president Zelenski. Die is op tournee door Europa, lezen we op Business AM. Zelenski vindt namelijk dat het hoog tijd wordt om Oekraïne opnieuw te bevoorraden met wapens. Een bezoekje aan de hoogste leiders van de Europese landen kan wat dat betreft wonderen doen. Maar of Zelenski’s vredesplan, dat een volledige terugtrekking van de Russische troepen inhoudt, realistisch is, valt nog te bezien.

President Volodymyr Zelensky (CC0 1.0) Public domain – President Of Ukraine

Kans op nucleaire escalatie is niet nul

In dit oudere artikel op EOS maakt de Amerikaanse Nina Tannenwald duidelijk hoe gevaarlijk het bezit van, het dreigen met, en het gebruik van nucleaire wapens zijn. Hoewel deze wapens tijdens de Koude Oorlog als afschrikmiddel gebruikt werden, en dus niet effectief, zijn we met de oorlog in Oekraïne momenteel in een fase geraakt dat het gebruik ervan niet langer onmogelijk, of ondenkbaar is. Tannenwald merkt op dat dreigen met kernwapens ontzettend veel risico’s met zich meebrengt. De kans op een escalatie is niet nul.

In 1946 bracht het Amerikaanse leger een atoombom tot ontploffing nabij de atol Bikini van de Marshall-eilanden (CC BY-NC 2.0) International Campaign to Abolish Nuclear Weapons

Vragen en discussiepunten

MO*: ‘De EU heeft andere middelen dan oorlogsvoering in handen om haar principes hoog te houden’

Waarom maken we als Westerse landen volgens Jolle Demmers al deel uit van de oorlog in Oekraïne, en wat heeft dat tot gevolg?

Of we het nu willen of niet, door de miljarden aan wapenleveringen, intensieve trainingen en realtime informatie van inlichtingendiensten, neemt het Westen al lang deel aan de oorlog. Op die manier dragen we medeverantwoordelijkheid voor zowel de escalatie van gruwelijkheden als de uitweg uit deze hel.

Oorlogstaal is dwingend groepsdenken, stelt Demmers. Wat moeten we daar tegenover stellen om de oorlog te kunnen stoppen?

Dat groepsdenken belemmert een realistische analyse van conflict en daarmee de kans op pragmatische oplossingen, en dus ook een kans op vrede. Misschien wel de zwaarste opdracht in oorlogstijd is een kritische blik op de eigen stellingname. In oorlog is het vaak het niet zozeer de waarheid die als eerste sneuvelt, maar wel het vermogen tot zelfreflectie en kritiek.
Emoties en verontwaardiging moet zeker worden erkend, maar laat ons ook analytisch en nieuwsgierig blijven. Laat ons kijken waar de huidige koers ons naartoe leidt en ons afvragen of dat wijs is. Laat ons vertragen en twijfelen aan ons gelijk, al is het maar voor even.

Zelenski, maar ook de EU, ziet als enige oplossing om de oorlog te beëindigen dat Rusland zich volledig uit Oekraïne terugtrekt. Demmers ziet dit scenario als onwaarschijnlijk. Waarom?

De volledige terugwinning van territorium is militair-strategisch onwaarschijnlijk. Bovendien zal zo’n strategie nog veel meer mensenlevens kosten dan de 200.000 die al te betreuren zijn en vergroot het de kans op een aanvaring tussen de NAVO en Rusland. Bij een nederlaag van Rusland is er het risico dat het nucleaire wapens inzet.
Vasthouden aan de huidige koers leidt onvermijdelijk tot een lange, bloedige oorlog met kans op nucleaire escalatie. Niet alleen zorgt dat voor nog meer verschrikkingen op het terrein, maar ook voor hogere kosten voor burgers in Europa.

Demmers zegt dat het tijd is voor een ander narratief. Welk?

Een narratief over wat winnen betekent. Overwinning kan ook betekenen: de terugkeer naar een normaal leven, een einde aan het sterven, de opbouw van een nieuwe veiligheid en laten zien dat menselijkheid uiteindelijk overwint. En ook: omarmen wat er al wél gewonnen is: een sterk verenigd Oekraine, bijvoorbeeld.

Business AM: Verrassingtour leidt Zelenski opnieuw naar Londen

Rond de jaarwisseling ging Zelenski al eens op tournee. Waarom doet hij dat nu opnieuw?

Nu de oorlog in Oekraïne steeds langer lijkt te gaan duren, daalt de interesse en betrokkenheid van andere landen wat. Zelenski beseft dit ook, en gaat bij de staatshoofden zelf langs om de band weer aan te halen.

De band aanhalen, is een ding. Wat wil Zelenski echt?

Wapens.

Zelensky had eerder al een ontmoeting met de paus die voorstelde om bemiddelaar in het conflict te worden. Wat was de reactie van Zelenski?

“We hebben geen bemiddelaar nodig tussen Oekraïne en de agressor die ons territorium bezet. We hebben een actieplan nodig voor een rechtvaardige vrede in Oekraïne”, zei Zelenski. Hij vroeg de paus dan ook om zijn vredesplan te steunen. Dat is gebaseerd op de volledige terugtrekking van Ruslands troepen uit Oekraïne, de herstelling van Oekraïne’s grenzen, veroordeling van oorlogsmisdaden en herstelbetalingen.

EOS: Het gebruik van ‘beperkte’ tactische kernwapens zou catastrofaal zijn

Nina Tannenwald zegt dat nucleaire afschrikking verwijst naar het idee dat het bezit van kernwapens een land beschermt tegen aanvallen, door de dreiging van overweldigende vergelding. Hoezo?

Dit concept wordt algemeen erkend voor het helpen voorkomen van oorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog. In dit geval zou het Westerse strijdmachten tegenhouden om soldaten naar Oekraïne te sturen. Aan de andere kant zou het Rusland ervan weerhouden om NAVO-landen als Polen, Roemenië of de Baltische staten binnen te vallen.

Wat zijn tactische kernwapens?

Tactische kernwapens bestaan omdat beide partijen vrezen dat ze door hun vernietigende kracht afgeschrikt zouden worden om hun grote stadsvernietigende wapens te gebruiken. Door kernwapens kleiner te maken en preciezer te richten, wordt het gebruik ervan denkbaarder. Paradoxaal genoeg maakt dit de dreiging van afschrikking geloofwaardiger, maar maakt het de wapens ook verleidelijker om ze eerst te gebruiken, in plaats van alleen als vergelding.

Waarom gelooft Nina Tannenwald niet in nucleaire wapens?

Nucleaire afschrikking gaat gepaard met enorme risico’s en enorme kosten. De argumenten ten gunste van afschrikking, hoewel soms overtuigend, zijn niet altijd waar. We moeten erkennen dat nucleaire afschrikking kan mislukken. Daarom slaapt, ondanks de triljoenen dollars die aan nucleaire arsenalen worden besteed, niemand rustig onder een nucleaire paraplu – vooral niet tijdens een crisis zoals de invasie van Rusland in Oekraïne.
Deze oorlog zal de Europese veiligheidsorde waarschijnlijk overhoop halen. Het toont ook aan hoe weinig echte bescherming kernwapens bieden. De wereld zou beter af zijn zonder deze wapens.

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Artificiële Intelligentie

Verkiezingen in Turkije