Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Brussel-Zuid

Brussel-Zuid

‘Overlast’ aanpakken met repressie of menselijkheid?

29 november 2023

De Brusselse Zuidwijk heeft het niet onder de markt. Wat ooit een bruisend stadsgedeelte was, is veranderd in een verzamelplek voor daklozen, mensen zonder papieren, druggebruikers, of een combinatie van dat alles. Grote kantoorgebouwen hebben de oorspronkelijke bewoners verdreven. Een sociaal leven is er na kantooruren dan ook niet meer. Behalve dan voor de verschoppelingen. En dat zijn niet altijd doetjes. Er worden ongeveer tien misdrijven per dag geteld. Vermits in het treinstation van Brussel-Zuid ook de internationale Thalystrein aankomt, en dus buitenlandse bezoekers meebrengt, moest er dringend actie ondernomen worden. Afgelopen zomer werden met een grote politieactie de al dan niet criminele verschoppelingen uit het station, en de buurt errond verdreven. Maar waar naartoe? En is dat de goede oplossing?

Probleem bij de wortels aanpakken

Maria Saldi verbaast zich op StampMedia over de reacties van mensen en politici op de zeer reële problemen in Brussel-Zuid. Ze begrijpt de vraag naar meer politie en veiligheid niet, zonder dat er gezocht wordt naar oplossingen voor de daklozen die geviseerd worden. Ze begrijpt niet dat het probleem niet bij de wortels wordt aangepakt: een beleid voeren dat mensen niet in dakloosheid of criminaliteit duwt.

Thalys komt aan in station Brussel-Zuid. (CC BY 2.0 DEED Rob Dammers)

Het waterbedeffect

Op 26 augustus hebben 200 agenten en de Brusselse schoonmaakdienst de Brussels Zuidwijk onder handen genomen. Daarbij werden 56 mensen gearresteerd, en de rest van de daklozen verjaagd. Schamele bezittingen werden bij het vuil gekieperd. Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) plaatste de wijk onder verhoogd toezicht van politie en wil, naargelang de uitkomst, dit actieplan als model voor andere stations laten gebruiken. Boy De Haan spoorde voor MO* naar Utrecht, waar de stationsbuurt een gelijkaardig probleem kent als Brussel-Zuid. Daar heeft de overheid de overlastveroorzakers ook verjaagd. Maar dat resulteerde in het ‘waterbedeffect’, het probleem verplaatste zich gewoon naar een andere wijk. Zulke aanpak legt enkel de dieper liggende oorzaken van het probleem bloot.

Het Bollendak bij Utrecht-Centraal (D66 Utrecht (CC BY 2.0 DEED))

Risicobeperkende gebruikersruimte

Het druggebruik in de Brusselse Zuidwijk valt niet te negeren. Het drugbeleid in België behandelt druggebruikers als criminelen, omdat de wet dat zo voorschrijft. Wat betekent dat, zoals ook uit bovenstaande artikels blijkt, deze mensen ofwel gearresteerd worden, of verdreven worden. Maar als we ervan uitgaan dat verslaving een gezondheidsprobleem is, zouden deze mensen dan niet beter geholpen kunnen worden? Dat is alvast het uitgangspunt van ‘Gate’, een risicobeperkende gebruikersruimte, vlakbij het Brusselse Zuidstation. Liesbet De Kock ging er voor Apache praten met Bruno Valkeneers van de vzw Transit die de gebruikersruimte uitbaat. Verslaafden kunnen er niet alleen in een veilige omgeving hun geliefkoosde drug gebruiken, er is ook medisch toezicht van o.a. een arts en een sociaal assistent. Maar bovenal, ze worden er beschouwd en behandeld als ‘mensen’.

Extra: Podcast Alles Wordt Beter

Brussel-Zuid: niet opkuisen maar oplossen!

In deze podcast, o.a. aangeboden door DeWereldMorgen, praat Ng Sauw Tjhoi met Christa Matthys van Brussel Platform Armoede die de problematiek van Brussel-Zuid als geen ander kent.

Het is een lange podcast, en daarom maakt hij niet echt deel uit van dit themadossier, maar wij raden hem ten stelligste aan voor wie (nog) meer wil weten over Brussel-Zuid.

Vragen en discussiepunten

StampMedia: Column: onkruid in Brussel-Zuid

In haar opiniestuk pleit Maria Saldi voor een humaner beleid ten opzichte van ‘het onkruid’ in Brussel-Zuid: een efficiënter asielbeleid, inzetten op herhuisvesting en verslavingsbegeleiding. Ben je het daarmee eens? Of denk je dat meer, en strengere politie de oplossing is?

MO*: Mensen wegpesten uit Brussel-Zuid en problemen doorschuiven? Utrecht toont dat het niets oplost

Wat deed de politie om de overlast onder het Bollendak aan te pakken? En wat was het gevolg?

De politie trad hier vanaf september 2022 al stevig op. De maanden daarop waren er grootschalige handhavingsacties, werden honderden boetes uitgeschreven en meer dan 100 arrestaties verricht. Die maakten van het stationsgebied weer een veilige omgeving.
Het gevolg? Het waterbedeffect. Al snel werden bewoners en ondernemers van de aangrenzende wijk Lombok op hun beurt blootgesteld aan onveilige situaties als winkeldiefstal, straatintimidatie en zelfs vecht- en steekpartijen.

Wat is het probleem met de zogenaamde ‘veiligelanders’ in Utrecht?

Ze hebben geen uitzicht op een langer verblijf, maar bevinden zich nog wel in Nederland. Ze hebben ook geen rechten: in afwachting van vertrek mogen ‘veiligelanders’ geen betaalde arbeid of vrijwilligerswerk verrichten. Er is geen zorg noch dagbesteding voor deze groep mensen, met een grote uitzichtloosheid tot gevolg. ‘Ze hebben niets te verliezen’, vertelt wijkagent Emile Vermeulen. ‘Dat zien we terug in het gedrag en de heftigheid van sommige incidenten.’

De Utrechtse D66-fractievoorzitster en raadslid Asiel en Migratie Venita Dada-Anthonij vindt dat wie strafbare feiten pleegt, gestraft moet worden. Maar ze vindt ook dat repressie en preventie hand in hand moeten gaan. Waarom?

‘We mogen niet vergeten dat deze mensen geen onderdak hebben. Er schuilt vaak een verslavingsproblematiek achter hun problemen, zoals alcohol- en drugsgebruik. En wanneer je de hele dag niets te doen hebt, ga je hangen. Van verveling ga je gekke dingen doen. Heb je geen geld? Dan ga je stelen, vermits je niets te verliezen hebt. Dat is geen goedkeuring, maar een vaststelling.’

Zowel raadslid Dada-Anthonij, als de coördinatrice van het Ubuntuhuis, Laura van der Hoeven vinden dat de mensen legaal moeten kunnen werken. Hoezo?

‘Als ze het kunnen betalen, regelen ze graag hun eigen plek om te slapen’, vertelt Van der Hoeven. ‘Tijdens een groot overleg tussen instanties, waarbij het ging over meer opvangbedden, zei een Marokkaanse jongen eens: “Ik wil gewoon werken. De rest regel ik dan wel zelf.”’

Wijkagent Emile Vermeulen is persoonlijk getuige van het waterbedeffect. Maar hij ziet ook dat het geen specifiek Nederlands probleem is. Waarom niet?

‘We zitten in heel Europa met hetzelfde probleem’. ‘Iedereen is maar aan het doorschuiven en wegpesten. Ook wanneer iemand welwillend is om een vast bestaan op te bouwen, krijgt hij hier geen voet aan de grond.’

Apache: Veilig drugs gebruiken in de schaduw van de Brusselse Zuidertoren

Bruno Valkeneers noemt Gate een gebruikersruimte 2.0. Wat bedoelt hij daarmee?

Gate is een geïntegreerd zorgcentrum. Naast de gebruikersruimte is er nog een verpleegpost, een dokterskabinet, en ruimtes waar maatschappelijk werkers cliënten kunnen ontvangen.

Valkeneers zegt ook dat drugs niet het probleem zijn. Dat is wel raar. Wat is dan wel het probleem?

“Het grootste probleem is niet drugs, maar armoede”, hekelt Valkeneers. Het zal een rode draad blijven tijdens de uren die volgen. Dat en een vurig pleidooi voor decriminalisering. “Verslaving is een gezondheidsprobleem. Drugsgebruikers zijn mensen met problemen. Ze hebben verzorging nodig.”

‘Respect’ en ‘hygiëne’ zijn de codewoorden van Gate. Maar respect moet van twee kanten komen, zegt Bruno Valkeneers. Waarom?

“Het zijn geen criminelen, het zijn mensen”, zegt Valkeneers. En wie respect geeft, krijgt dat vaak terug. Het is een gemeenplaats, maar het werkt wel, het gaat er in Gate meestal gemoedelijk aan toe. Geweld is er niet, wat incidentele stoerdoenerij niet te na gesproken.

Er is ook een ‘rustruimte’ verbonden aan de gebruikersruimte. Waarom is het de bedoeling dat bezoekers daar even blijven hangen?

“Het geeft ons de gelegenheid om het risico op overdosissen in te schatten”, zegt Valkeneers.
Dat laatste gebeurt niet vaak, maar wel af en toe. Om die reden is de gebruikersruimte ook op het gelijkvloers: dat maakt het makkelijker voor hulpverleners om snel te handelen. “Wereldwijd zijn in gebruikersruimtes nog nooit fatale overdosissen gebeurd”, verduidelijkt Valkeneers. “We zijn altijd op een aantal passen verwijderd.”

Wat is het advies van Valkeneers aan hulpverleners en beleidsmakers?

Hulpverleners en beleidsmakers moeten de moed opbrengen om gebruik “ook te bekijken door de bril te bekijken van de mens die gebruikt, en de context. In een samenleving waar iedereen het goed heeft, zou je minder gebruik zien. Het is een maatschappelijk fenomeen.”

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Mobiliteit

Het Klimaat