Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Circulaire economie

Circulaire economie

Noodzakelijk, maar nog lange weg te gaan

15 november 2023

Veel van wat we gebruiken wordt snel weer weggegooid. Veel producten worden zo ook ontworpen, om snel weg te gooien, zodat je een nieuw product moet kopen. Maar een dergelijk economisch systeem is niet meer houdbaar. Om de planeet leefbaar te houden, zouden we best overschakelen op een circulaire economie, waarbij producten na reparatie, of mits het vervangen van enkele elementen – denk aan refurbishte smartphones – een nieuw leven kunnen leiden. Maar het refurbishen, of recyclen van producten en/of goederen loopt niet in elke sector van een leien dakje. Het is nochtans noodzakelijk.

Producten zo lang mogelijk gebruiken

Op Business AM legt Karine Van Doorsselaer, docent materiaalleer en ecodesign aan de UAntwerpen, uit waarom het refurbishen van elektronica zo belangrijk is. Van Doorsselaer zegt dat we moeten afstappen van een lineaire wegwerpeconomie en producten zo lang mogelijk moeten gebruiken. De grondstoffen die gebruikt worden voor elektronische apparatuur zoals smartphones, wasmachines, en vaatwasmachines worden alsmaar duurder omdat ze uitgeput geraken. Nieuwe businessmodellen dringen zich op.

Een nog niet gerefurbishte wasmachine CC BY-NC 2.0 DEED Mike Blyth

Structurele ingrepen op vlak van recyclage

De overheid moedigt mensen aan om duurzaam te (ver)bouwen met allerlei premies en renteloze leningen. Bovendien moeten alle huizen en appartementen tegen 2050 een Energieprestatiecertificaat A hebben, het meest energiezuinige label. Isabelle Vanhoutte zocht voor Apache uit hoe duurzaam alle bouwmaterialen zijn die gebruikt worden om die doelstellingen te behalen. Ze komt tot de conclusie dat er structurele ingrepen nodig zijn op vlak van recyclage en hergebruik.

Foto: Milivoj Kuhar (Unsplash)

Verpakkingsafval

De circulaire economie gaat natuurlijk niet enkel over elektronica en bouwmaterialen. Een grote vervuiler is verpakkingsafval, en meer bepaald voedselverpakking van papier. Toen duidelijk werd dat plastic als voedselverpakking niet langer een optie was, werd papier door lobbywerk van verpakkingsproducenten en fastfoodmerken naar voor geschoven als duurzaam alternatief. Maar, zo lezen we op DeWereldMorgen, een rapport van het Europese Milieubureau, Zero Waste Europe, Fern, Environmental Paper Network, and the Rethink Plastic Alliance, stelt dat papier een valse oplossing is voor plastic.

Foto: Wuestenigel / CC BY 2.0

Afbouwen van plasticproductie

Recyclage speelt een belangrijke rol in de circulaire economie. We hadden het hierboven al over dat plastic geen optie meer is om voedsel in te verpakken. Maar kan dat ook niet als je gerecycleerd plastic gebruikt? Nee, zegt Greenpeace stellig op MO*, het is geen goed idee om plastic te recycleren. Vermits er duizenden giftige stoffen in plastic zitten, komen die ook terecht in gerecycleerd plastic. De giftigheid van plastic neemt nog toe bij recyclage. Bovendien wordt slechts minder dan 10 procent van al het plastic gerecycleerd. Greenpeace stelt daarom voor dat we de plasticproductie beter afbouwen.

Foto: recycleharmony (CC BY-NC-ND 2.0)

Alle afval herbruiken

Op EOS wijdt Bart Steen de oorzaak van de klimaatcrisis aan ons economisch systeem dat gebaseerd is op groei. Maar onze planeet heeft niet genoeg aan hulpbronnen om de economie tot de oneindigheid te laten groeien. Daarom denkt Steen dat een oplossing voor dat probleem de circulaire economie is. Kort door de bocht: alle afval herbruiken. En een systeemverandering van onze kapitalistische consumptiemaatschappij.

CC BY-SA 2.0 DEED Simoluu

Vragen en discussiepunten

Business AM: Refurbished producten zijn belangrijk voor de overstap naar de circulaire economie

Wat zijn refurbishte producten? En heb je er al?

Met refubished worden producten bedoeld die tweedehands worden aangeboden, maar waarbij onderdelen vervangen zijn zodat het product langer meekan. Op dit moment zijn vooral de refurbished smartphones zeer gekend, waarbij met name interne elektronica wordt vervangen.

Waarom is het sluiten van economische kringlopen belangrijk voor bedrijven?

Onze grondstoffen zullen langzaamaan duurder worden, want ze raken uitgeput. Europa heeft geen grondstoffen, vandaar dat het de kaart getrokken heeft van de circulaire economie in het kader van de Green Deal.

Apache: Duurzaam (ver)bouwen is niet voor morgen

Wat is de ecologische voetafdruk van bouwmaterialen in de EU?

250 miljoen ton CO2 per jaar. Cement, staal, aluminium en kunststoffen zijn verantwoordelijk voor 80% van die emissies.

Beton is het meest vervuilende bouwmateriaal. Om de vervuiling tegen te gaan, is er een Vlaams Betonakkoord opgesteld. Maar niet iedereen is overtuigd van het nut van dat akkoord. Waarom niet?

“De milieu-effecten van cement worden vandaag amper gereguleerd, en de bestaande regels schrijft de industrie zelf. Omdat cement het tweede meest geconsumeerde materiaal ter wereld is — na water — is regulering van de milieu-impact prioriteit nummer één,” zegt Laetitia Aumont, beleidsmedewerker circulair en koolstofneutraal bouwen bij het European Environmental Bureau (EEB), een koepelorganisatie van 140 milieuorganisaties uit 27 landen.
“De standaarden voor beton worden al jaren bijna volledig ontwikkeld door de industrie zelf. De gevolgen daarvan zijn catastrofaal: sinds de laatste herziening zijn er geen normen ontwikkeld voor cement die milieudoelstellingen ondersteunen”, zegt Aumont. “We pleiten ervoor om cement onder de Europese richtlijn over ecologisch ontwerp te brengen.”

Recyclage is belangrijk. Steenafval van huishoudens of bouwwerven wordt ook gerecycleerd, maar daar is een probleem mee. Welk?

Niet elke recyclage is evenwaardig. “We zien dat het voornamelijk gaat om toepassingen lager in de waardeketen”, zegt Jeroen Vrijders, expert duurzame ontwikkeling en circulaire economie bij Buildwise, de onderzoeksorganisatie van de bouwsector. In de regel is de beste recyclage die waar materialen worden verwerkt tot toepassingen die zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke toepassing liggen.

Hergebruik van materialen is moeilijk in de bouw. Maar het vergt ook een andere manier van denken. Hoezo?

Hergebruik vergt aanpassingen in de manier van denken en werken, stelt Vrijders. “We zijn het gewoon dat ieder zijn verantwoordelijkheid heeft en die kan onderbouwen met de juiste papieren. Voor meer hergebruik zullen we bepaalde denkwijzen en methoden opnieuw moeten uitvinden.”
Het gaat dan niet enkel om de gebruikte materialen, maar ook de architectuur. “Als de stad Mechelen bijvoorbeeld een parkeergebouw moet zetten, kan ze er al rekening mee houden dat die parking niet meer nodig zal zijn binnen vijftien jaar, en dan kan je bij de bouw al voorzien dat je er een kantoorgebouw van kan maken”, zegt Vrijders.

DeWereldMorgen: Papieren voedselverpakkingen “valse oplossing” voor plastic

Papieren verpakkingen zijn de grootste bron van verpakkingsafval in de EU, groter dan het gecombineerde afval van plastic en glas. Maar er is nog een groot probleem met papieren afval. Welk?

Onderzoekers stellen vast dat papieren voedselverpakkingen vaak worden gecombineerd met plastic of chemische coatings. Dat weegt meer op de afvalverwerking en het milieu, maar houdt ook gezondheidsrisico’s in. Daardoor worden namelijk ook gevaarlijke chemische stoffen, waaronder PFAS, aangetroffen in papieren en kartonnen voedselverpakkingen.
Bovendien bevatten papieren emballages zelden gerecycled materiaal en dragen ze bij aan de wereldwijde ontbossing en het grote industrieel waterverbruik. Het rapport stelt dat papieren verpakkingen een belangrijke aanjager zijn van ontbossing, zowel in Europa als wereldwijd. Ongeveer 90 procent van de papierpulp is afkomstig van hout en de papierproductie is verantwoordelijk voor ongeveer 35 procent van de gekapte bomen wereldwijd.

Wat raadt Marco Musso, die als expert circulaire economie meewerkte aan het rapport, beleidsmakers aan?

“De consument en beleidsmakers worden misleid over de duurzaamheid en circulariteit van papieren voedselverpakkingen. Om verspilling op een geloofwaardige manier te voorkomen, moeten beleidsmakers zich richten op het beperken van vermijdbare verpakkingen en tegelijkertijd efficiënte en handige systemen voor hergebruik bevorderen. Dit is vooral cruciaal in de voedsel- en drankensector, die twee derde van de totale verpakkingsmarkt in Europa voor zijn rekening neemt”, aldus Musso.

MO*: Greenpeace: ‘Recyclage maakt plastic nog schadelijker’

Recyclage is goed, maar niet bij plastic. Wat is het resultaat van gerecycleerde plastics?

Gerecycleerde plastics bevatten ‘een giftige cocktail’ van chemicaliën die ze ongeschikt maken voor gebruik in levensmiddelen en andere producten, stelt het rapport. Gerecycleerde kunststoffen bevatten hogere concentraties van benzeen en andere kankerverwekkende stoffen, talrijke hormoonverstorende stoffen en stoffen die schadelijk zijn voor het milieu zoals broom- en chloordioxines.

Wat moet er volgens Greenpeace gebeuren om de plasticvervuiling tegen te gaan?

“De internationale gemeenschap moet focussen op het beperken en afbouwen van de plasticproductie, in plaats van massaal in te zetten op het hergebruiken van nieuw plastic.”
“Simpel gezegd: plastic vergiftigt de circulaire economie en ons lichaam, en vervuilt lucht, water en voedsel,” vult Therese Karlsson, wetenschappelijk adviseur bij het International Pollutants Elimination Network (IPEN), aan.

EOS: Circulaire economie: systeemverandering vs. Klimaatverandering

Wat ligt er aan de basis van ons economisch systeem?

Groei. Het geloof dat permanente groei nodig is voor een hoger doel dan groei zelf, zoals nationale waardigheid of een beter leven voor onze kinderen. Maar men is het langzamerhand eens dat door de effecten van consumentisme onze kinderen waarschijnlijk geen beter leven gaan krijgen.

We kunnen zelf stappen zetten om minder vlees te eten, minder te vliegen, enz, maar dat zal niet volstaan. Waarom niet?

De productie van plastic afval stijgt nog steeds. De consumptie van fossiele brandstoffen stijgt nog steeds. Spullen worden nog altijd steeds meer gekocht, terwijl zelfs kledingartikelen een enorme koolstof imprint hebben.

Het BNP (Bruto Nationaal Product) is geen goeie indicator voor welzijn, zegt George Monbiot. Bhutan doet het anders. Hoe?

In Bhutan heeft men het BNP zelfs volledig laten vallen. Daar heet de landelijke indicator van welzijn Gross National Happiness. Het idee heeft veel aandacht getrokken vanuit de rest van de wereld en schijnt uitstekend te zijn om een balans te vinden tussen mens en natuur. Het is geen toeval dat Bhutan het enige land ter wereld dat een “koolstofput” in plaats van een koolstofbron. Tevens heeft Bhutan ook opzettelijk al haar bosgebieden met elkaar verbonden d.m.v. ecologische “corridors”.

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Asiel en migratie

Mobiliteit